MGA TITIK UKOL SA PULITIKA 22

PALAWAN PROGRESS

Noong March 26, 1967 (ika-apatnapu’t pitong anibersaryo ngayong buwan ng Marso 2014), inilabas ni Papa Pablo Ikaanim ang kanyang liham-ensiklikal na pinamagatang Populorum Progressio, “Kaunlaran ng mga Tao,” the development of peoples, sa Ingles.  Nagmula sa dokumentong ito ang naging bukang-bibig ng isang henerasyon ng maraming pulitiko at lider ng mga bansa:  Development, the new name for peace, “kaunlaran ang bagong pangalan ng kapayapaan” (PP, No. 76). 

Ganito ang pambungad ng Populorum Progressio: 

“The progressive development of peoples is an object of deep interest and concern to the Church.  This is particularly true in the case of those peoples who are trying to escape the ravages of hunger, poverty, endemic disease and ignorance; of those who are seeking a larger share in the benefits of civilization and a more active improvement of their human qualities; of those who are consciously striving for fuller growth.” 

At ito ang panawagan ng liham-ensiklikal:  “We earnestly urge all men to pool their ideas and their activities for man’s complete development and the development of all mankind” (PP, No. 5).  Malinaw ding ang tinutukoy na tunay na kaunlaran—authentic development—ay ang kaunlaran ng lahat ng tao at ng buong pagkatao ng bawat isa, “development of each man and of the whole man” (PP, No. 15).  Binibigyang diin din dito na ang daigdig, ang sanlibutang nilikha, ay para sa tao:  “In the very first pages of Scripture we read these words: ‘Fill the earth and subdue it’ (Gen 1:28).  This teaches us that the whole of creation is for man; that he has been charged to give it meaning by his intelligent activity, to complete and perfect it by his own efforts and to his own advantage.” (PP, No. 22)

Dahil sa angking halaga ng kaisipan ng “kaunlaran”, hindi naman talaga nawala o maaaring mawala ang paksang ito sa anumang talakayang panlipunan, kahit na magbago nang kaunti ng anyo o ng mga kataga o konseptong ginagamit o binibigyan ng higit na diin.  Halimbawa ang pariralang “sustainable development,” na naunang narinig ng maraming Palawenyo sa paglikha sa Palawan Council for Sustainable Development, sa pamamagitan ng Republic Act 7611, kilala bilang Strategic Environmental Plan for Palawan o SEP Law. 

Tila lalong nauso sa pandaigdig na gamit ang “sustainable development” pagkatapos ng unang Earth Summit na idinaos ng United Nations Conference on Environment and Development (UNCED) sa Rio de Janeiro noong 1992.

Malinaw din ang kahulugan nito sa batas:  “’Sustainable development’ means the improvement in the quality of life of the present and future generations through the complementation of development and environmental protection activities” (Sec. 3 [2], RA 7611).  Ganunpaman, sapagkat nagbabago rin nga naman ang wika, pagpasok ng Bagong Milenyo, nasapawan ng “poverty reduction” ang sustainable development.  Pakikibaka laban sa kahirapan ang nabigyang diing aspeto ng kaunlaran, kaya rin marahil angkop na angkop ang linyang pang-kampanya ni Pangulong Noynoy Aquino noong 2010 (“Kung walang korap, walang mahirap”).

Sa ngayon, mula sa lumipas na ilang taon (mula sa simula ng panunungkulan ni Pangulong Noynoy Aquino), “inclusive growth” naman ang tila usong kawikaang pantukoy sa “kaunlaran”.  Bunsod ito marahil ng karanasang paglago sa Gross Domestic Product o GDP Growth Rate ng ating bansa, at sa kabila niyan ay ang marami o padami pa ring naituturing na maralita. 

Marami ang hindi nakakasali, marami ang hindi nabibiyaan sa paglago ng ekonomiya, at dapat silang maisali kung matatawag na tunay na kaunlaran ang paglagong ito.  Kasabay din ito ng pagkamulat sa larawan ng karalitaan, sa konteksto ng globalisasyon, bilang pagiging nasa labas o nasa paligid lamang, marginalized sa Ingles, hindi kasali sa kalakalan, “exclusion from networks of productivity and exchange”.  Sa katunayan, ito rin ang ibig sabihin ng taguring “frontier” o “Last Frontier” sa Palawan sa matagal na panahon: nasa dulo ng kabihasnan, nasa kagubatan, sa labas ng pamayanan.  

Ang New Management ng Pamahalaang Panlalawigan, sa pangunguna ni Governor Jose Chaves Alvarez, ay nakatutok sa kaunlaran; at upang hindi na magkalituhan pa sa mga termino, sa halip na sustainable development, poverty reduction, o inclusive growth, tawagin na lamang natin itong “Palawan Progress”.

Sa paggunita natin sa Populorum Progressio, mabuti ring alalahaning si Papa Pablo Ikaanim ang kauna-unahang Santo Papang nakadalaw sa ating bansa, nangyari noong taong 1970.  Isa rin sa mga bagong paring inordenahan ni Papa Pablo Ikaanim noong pagdalaw niyang iyon si Father Jesus de los Reyes na tubong Cuyo, Palawan, at ngayon ay kilala ng marami bilang “Monsignor Jess”.

Hanggang dito na lamang po pansamantala; hanggang sa susunod, all the best po sa inyong lahat. (13.III.2014)

O.C.P.A.J.P.M.

MGA TITIK UKOL SA PULITIKA 21

PAGLILIMOS (ALMSGIVING)

Nalalapit na naman ang panahon ng “Kwaresma”, katagang mula sa Español, Lent sa Ingles, may kinalaman sa katagang quadragies, Latin para sa “apatnapu”—panahon sa kalendaryo ng sambayanang Kristiyano para gunitain ang apatnapung araw na ipinag-ayuno ng Panginoong Hesus sa ilang bago Siya lumantad sa publiko upang ipahayag ang Kanyang kaharian.  May kinalaman din ito sa apatnapung taong paglalakbay ng mga Hudyo sa ilang, mula sa paglaya nila sa Ehipto hanggang sa pagpasok nila sa lupang pinangako.

Nagsisimula ang apatnapung araw ng Kwaresma sa Miyerkoles ng Abo, Ash Wednesday (March 5 ngayong taong 2014) at nagtatapos sa Huling Hapunan ni Hesus kasama ng Kanyang mga alagad sa gabi ng Huwebes Santo.  Maaari ring sabihing nagtatapos ang panahon ng Kwaresma sa Araw ng Linggo ng Muling Pagkabuhay, Easter Sunday, na pinaka-dakilang pagdiriwang sa buong taon, sapagkat maituturing ding isang mahabang araw ang Easter Triduum, ang tatlong araw na nagsisimula sa Huling Hapunan ng Huwebes Santo, at dumadaloy nang walang patid sa pagdakip, paglilitis, pagpapahagupit at pagpapako sa Krus, hanggang sa pagkamatay sa Biyernes Santo, at sa muling pagkabuhay ni Hesus.  Alalaumbaga, ang panahon ng Kwaresma ay apatnapung araw na paghahanda sa Pasko ng Muling Pagkabuhay.

Nababanggit natin ito sa konteksto ng pagmumuni-muni tungkol sa pulitika sapagkat, sa praktikal na aspeto nito sa buhay-Kristiyano, ang Kwaresma ay panahon ng pagpapaigting ng panalangin, pag-aayuno (fasting sa Ingles, pagpapakasakit o pagsasanay sa pagtakwil sa sarili), at paglilimos (almsgiving sa Ingles, pagkakawanggawa, pagsasanay sa mabubuting gawa).  Ito ang buod ng pagsasabuhay ng panahon ng Kwaresma:  panalangin, pag-aayuno, at paglilimos; at maiuugnay sa kasalukuyang kultura sa pulitika sapagkat tila isa sa kapansin-pansing ginagawa ng maraming pulitiko—at inaasahan din ng publiko—ang paglilimos, pamimigay ng pera sa sinumang humihingi, pagiging matulungin at “madaling lapitan”.

May nakilala akong magaling na pulitiko mula sa isang lalawigan sa Luzon:  tatlong terminong naging gobernador, tatlong termino ring congressman pagkatapos niyon, at ngayon ay retirado na; at isa sa hindi ko malimutang naibahagi niya sa akin ang aral na, sabi niya, “Kapag namimigay ng pera ang kalaban mo sa halalan, at hindi ka namimigay, talo ka.”  Ganundin ang punto sa pagkakakilala sa maraming bantog at walang talong pulitiko:  “Kung siya ay lapitan sa oras ng iyong kagipitan, hindi ka uuwi ng luhaan”.

Hindi nga naman masama ang mamigay; sa katunayan, mabuti ito, kaya nga sa buhay-Kristiyano, walang-tigil dapat ang paglilimos, ang paggawa ng mabuti sa kapwa—gawaing sadyang pinatitindi pa sa panahon ng Kwaresma—sapagkat ito rin ang sukatan ng ating pag-ibig na batayan ng kaligayahang walang-hanggan.  Ganunpaman, hindi ito mabuting batayan sa pagpili ng ihahalal na pulitiko sapagkat, sa kahulihulihan, ang pinatutunguhan ng paglilingkod sa pamahalaan ay kabutihang panlahat—common good—hindi talaga upang tugunan ang pangangailangan ng pribadong indibidwal.  At dahil hindi dapat maging batayan ang pamimigay ng pulitiko sa halalan, ipinagbabawal ng batas nang may karampatang parusa ang pamimigay ng pera sa panahon ng eleksyon.

Hindi nga naman dapat pagkamalang pareho lamang ang pamimigay ng trapo at ang Kristiyanong paglilimos.  At isa sa pinakamalaking pagkakaiba ng dalawang ito ang pagiging bulgar—alam ng lahat—ng pamimigay ng pulitikong trapo; at ang pagiging palihim ng Kristiyanong paglilimos. 

Ito ang sinabi ng Panginoon: “Ingatang huwag maging pakitang-tao lamang ang inyong mabubuting gawa....Kaya kung ikaw naman ang magbigay ng limos, huwag ipaalam sa iyong kaliwang kamay ang ginagawa ng iyong kanang kamay; at mananatiling lihim ang iyong paglilimos at ang iyong Amang nakakakita sa mga lihim ang siyang gagantimpala sa iyo.” (Mt 6:1-4)

Masasabi rin nating palihim dapat ang paglilimos sapagkat may paghamak, may kabawasan sa karangalan ng tao, ang pagtanggap ng limos mula sa kapwa.  Sa Noli Me Tangere ni Rizal, ang tauhang si Don Tiburcio ay inilalarawang “isang taong may dangal kaya’t nahihirinan siya sa pakikikain” sapagkat “mapait ang pagkaing nagmula sa limos,” the bread of charity is bitter, kung palagian na ito.  Sa tamang kalakaran, dapat na natutugunan ng bawat isa ang kanyang pangangailangan mula sa sariling paggawa, kaya nga sinabi ni San Pablo, “Kung may ayaw gumawa, huwag siyang kumain” (2 Thes 3:10).  Kapag naging kalakaran, tulad ng sa ating tradisyunal na pulitika, ang pamamalimos ay kontra-insentibo sa nagsisikap na maghanapbuhay nang marangal; at insentibo rin sa pulitiko upang gumawa ng salaping pampamigay sa hindi malinis na paraan.

Harinawa’y maisabuhay nating lahat ang tunay na diwa ng Kristiyanong paglilimos sa Kwaresmang ito at sa lahat ng panahon.

Hanggang dito na lamang po pansamantala; hanggang sa susunod, all the best po sa inyong lahat.

O.C.P.A.J.P.M.

MGA TITIK UKOL SA PULITIKA 20

PISTA AT PALARO

Tuwing ika-labing-apat ng Pebrero, ipinagdiriwang ng marami, sa buong mundo, ang “pista” o “araw” ng mga puso, Valentine’s Day.  Hindi masyadong malinaw kung saan nagmula ang kostumbreng ito, ngunit tiyak na maraming mag-asawa o magkasintahang na-oobligang mag-date, kumain o magliwaliw sa labas ng tahanan, magbigayan ng kung-anuanong bagay na nagpapahiwatig ng romantikong pag-ibig: bulaklak, chocolate, alahas, atbp.  Hindi naman masama ito kung naaayon din sa kakayahang gumastos ng mga nagdiriwang, at kung talaga namang kinatutuwaan nila ito; huwag lang sanang napipilitan dahil sa matinding propaganda at patalastas ng mga mangangalakal na lalong kumikita sa pagkakataong ito, at huwag din sanang gumagastos nang lampas sa tunay na kakayahan o kinikita. 

Hindi lamang Valentine’s Day, kundi lahat ng mga “pista”—pang-relihiyon man o hindi, tulad ng Mother’s Day at Father’s Day—ay may posibilidad na maging pahirap na hindi nararapat sa karaniwang mamamayan at sa kanyang pamilya.

Kung pag-uusapan ang mga pistang pang-relihiyon, talagang may kabuluhan ito.  Paggunita sa buhay ng isang banal na tao o santo, o kaya ay sa kung anong doktrina o turo ng pananampalataya.  Halimbawa nito ang Dakilang Kapistahan ng Immaculada Concepcion tuwing December 8, na paggunita sa pagkakalihi kay Maria sa sinapupunan ng kanyang ina nang walang bahid ng kasalanan:  Dahil siya ang magiging Ina ng Diyos, ang Banal na Birheng Maria ay ligtas sa bahid ng kasalanang-mana mula sa simula ng kanyang pag-iral.  Ganundin ang Pista ni San Agustin tuwing August 28, paggunita sa buhay ng santo upang tularan, kapulutan ng aral tungo sa ating pagpapakabanal, pagdulog sa kanyang tulong na mga panalangin, at pagpapasalamat sa Diyos. 

Lehitimo rin nga naman ang umiba sa pangkaraniwang gayak at pagkain sa ganitong mga pagkakataon—magbihis nang maganda at maghanda ng masasarap na pagkain; magdiwang na kasalo ng mga kaibigang panauhin—huwag nga lang sanang maging pahirap sa mga napipilitan lang o pabigat na pasanin sa may maliit na kinikita o sa kulang ang kakayahang gumastos.  Ito ang binabatikos ni Rizal sa Noli Me Tangere, mahigit isandaang taon na ang nakalilipas:  hindi ang pista mismo, kundi ang hindi na makatuwirang paraan ng pagdiwang nito.

Totoo rin ito pati sa mga pagdiriwang na sekular, lalo na sa mga pagdiriwang na kinasasangkutan ng pamahalaan:  Hindi lamang mga mamamayan ang napapagastos nang higit sa kakayahan, kundi pati pondo ng gobyerno, nasasalaula o nasasayang.

Taun-taon, halos ng lahat ng barangay at bayan, may ipinagdiriwang na foundation day, alalaumbaga’y sekular na kapistahan, bukod sa kapistahan ng santong pintakasi ng parokya o kapilya.  Dito, higit na malaking bahagi ng gugulin sa kasayahan ang pinapasan ng pamahalaang lokal.  Sa maraming pagkakataon, hindi ito isang araw lamang na pagdiriwang kundi umaabot ng isang linggo o dalawang linggo pa kung minsan: gabi-gabing programa’t palabas, tugtugan at sayawan, sa plaza; iba’t-ibang palaro; beauty pageant ng mga dalagita, mga nanay, at mga lola; walang tigil na pakain ng mga bisita, artista, at musikerong inupahan upang magbigay ng aliw sa sambayanan...

Sa kontekstong ito, hindi nalalayo sa pista ang palaro.  Nababanggit natin ito sapagkat ngayong taon, February 15 ang pagbubukas ng taunang palarong pangrehiyon ng Regional Athletic Association ng MIMAROPA, sa lalawigan ng Marinduque.  Ilang milyung piso rin ang gastos ng Department of Education sa Palawan sa pagdala ng delegasyon sa MIMAROPARAA.  Kahit na ipagpalagay na walang katiwalian at mapunta ang pera sa tunay na mga gastusin, malaking halaga pa rin ito para sa totoong “laro” lamang. 

At hindi lamang yan.  Kung tutuusin, walang tigil ang palaro ng DepEd:  bukod sa intramurals ng bawat paaralan, mayroon pang City Meet o Provincial Meet bago umabot sa baitang na pang-rehiyon.  Kung ilalapat ito sa mahigit dalawandaang mga lungsod at lalawigan sa buong bansa, ilang bilyong piso rin ang nagugugol sa mga palarong ito taun-taon.  At hindi lamang sa kaperahan ang epekto kundi pati rin sa pag-aaral ng mga atleta: halos buong taon, absent sa mga klase dahil nagsasanay o nasa palaro; at pati karaniwang mag-aaral sa mga paaaralang ginagamit na tirahan ng mga delegasyon tuwing may palaro, walang pasok sapagkat walang pagdarausan ng klase.  Panahon na marahil na pag-usapan ang pagpapatigil (o pagpapatuloy) sa ganitong kalakaran.

Ang “pista at palaro” ay masasabing katumbas ng “panem et circenses” ng wikang Latin; sa literal na pakahulugan, “tinapay at palaro”, “bread and circuses” sa Ingles.  Ang ekspresyon ay nagmula sa makatang si Juvenal (circa 100 A.D.), at ang pinatutungkulan ay ang mababaw na kaligayahan ng madla, na hindi na naghahanap ng tunay na kabutihan at kahusayan mula sa pamahalaan, kundi naghihintay na lamang ng pista at palaro, bread and circuses, panem et circenses.

Hanggang dito na lamang po pansamantala; hanggang sa susunod, all the best po sa inyong lahat.

O.C.P.A.J.P.M.